Nikol Paşinyan Ermənistan İctimai Televiziyasına verdiyi müsahibədə 30 illik danışıqlar müddətində Qarabağ məsələsinin həlli üçün sadəcə bir dəfə real variantın təklif edildiyini deyib. Paşinyan bildirib ki, 1999-cu ildə irəli sürülən bu variantda Mehrinin Azərbaycana, Qarabağın isə Ermənistana birləşdirilməsi təklif olunub.
Lakin təklif Bakı tərəfindən qəbul edilməyib. İllər ərzində bütün aparılan danışıqlarda isə məsələnin həllinə deyil, bəzi qüvvələr tərəfindən uzadılmasına çalışdığını açıqlayıb. Baş nazir Qarabağın Mehri ilə mübadiləsi təklifinin ən məntiqli və İrəvanın marağına uyğun variant olduğunu bildirsə də, erməni ictimaiyyəti onun açıqlamasını birmənalı qarşılamayıb. Həmçinin bu təklifin dəqiq kim tərəfindən irəli sürüldüyünə dair suallar ortaya çıxıb.
Bəs sözügedən variant Bakı üçün nə dərəcədə reallığa uyğun və məntiqli hesab edilə bilərdi?
Mövzu ilə bağlı danışan Azərbaycanın mərhum prezidenti Əbülfəz Elçibəyin köməkçisi, politoloq Oqtay Qasımov bu təklifin çox daha əvvəlki illərdə təklif edildiyini deyib:
“1999-cu ildə aparılan danışıqlarda Qarabağın Mehri ilə əvəzlənməsi kimi ideya gündəmdə olub. Əslində bu fikir daha əvvəl -1988-ci ildə, Qarabağda separatçı hərəkat başlananda səsləndirilmişdi. SSRİ Elmlər Akademiyasının üzvü Andrey Saxarov belə bir təklifi irəli sürmüşdü. Hətta A.Saxarov Bakıda Milli Elmlər Akademiyasında keçirdiyi görüş zamanı da bu fikri səsləndirmişdi. Hələ o zaman Azərbaycan elmi ictimaiyyətinin nümayəndələri sözügedən fikrə qarşı çıxmış, təklifi rədd etmişdilər. Daha sonra 1992-ci ildə amerikalı politoloq Poll Qobl da belə bir ideya ilə çıxış etdi. O zaman bu məsələ Qarabağın Zəngəzurla dəyişdirilməsi kimi gündəmə gəlsə də, faktiki olaraq Mehri ilə mübadilə demək idi”.
Politoloq qeyd edib ki, bu variant Azərbaycanın heç bir hakimiyyəti tərəfindən qəbul edilən bir ideya deyildi:
“Qeyd etdiyim kimi, 1992-ci ildə ortaya atılan bu fikri Əbülfəz Elçibəy hakimiyyəti rədd etdi. 1999-cu ildə mövzu yenidən gündəmə gətirildi. O zamankı prezident Heydər Əliyev də ideyanı qəbul etmədi. Bunun əsas mahiyyəti odur ki, heç bir halda Mehri ilə Qarabağ eyniləşdirilə bilməz. Qarabağ həm tarixi, həm də beynəlxalq hüquqi baxımdan Azərbaycanın tərkib hissəsidir. Ermənilər də orada sonradan məskunlaşıblar. Yəni heç bir halda Qarabağın dəyişdirilməsindən söhbət gedə bilməzdi”.
Oqtay Qasımov
Politoloq Mehri üzərindən Zəngəzur dəhlizinin açılması ilə bağlı illər öncə razılıq əldə olunduğunu bildiirb:
“Əslində Mehri rayonunun Ermənistana hansı tarixdə verildiyi də bəllidir. Bu ərazi 1921-1922-ci illərdə Zəngəzurun bir bölgəsi kimi Azərbaycan xalqından soruşulmadan bolşeviklər tərəfindən Rusiyaya verilib. Rayon vaxtı ilə azərbaycanlıların sayca üstünlük təşkil etdiyi ərazilərdən biri idi. Mehri üzərindən Zəngəzur dəhlizinin açılması məsələsi 1990-cı illərdə də müzakirə olunub. 1993-cü ildə Azərbaycanla Ermənistan arasında ABŞ, Rusiya və Türkiyənin vasitəçiliyi ilə aparılan danışıqlarda həmin məsələ gündəmə gətirilib. O dövrdə Zəngəzurdan kommunikasiyaların açılması ilə bağlı ilkin razılaşmalar da əldə edilmişdi. Lakin sonrakı müddətdə proseslərin gedişatı bunun həyata keçirilməsinə imkan vermədi. Mövzu 30 il sonra yenidən gündəmdədir”.
O.Qasımov ermənilərin əsas hədəfinin başqa olduğunu, Mehrinin mübadiləsi məsələsinə özlərinin də müsbət baxmadığını deyib:
“Azərbaycanın qərb rayonlarının Mehri vasitəsilə Naxçıvanla birləşməsi Azərbaycanın maraqlarına uyğundur. Lakin heç bir halda Qarabağ boyda ərazinin kiçik bir rayonla dəyişdirilməsi qəbul edilə bilməzdi. O baxımdan sözügedən təklif müzakirə olunmadan rədd edildi. Maraqlıdır ki, Azərbaycanın qəbul etmədiyi bu varianta, o illərdə ermənilər də çox isti yanaşmırdılar. Onların əsas məqsədi Qarabağın Ermənistana birləşdirilməsi idi”.
Globalinfo.az
